Niedźwiedzie brunatne żyjące w Polsce stanowią niewielki fragment populacji karpackiej, obejmującej swym zasięgiem Czechy, Polskę, Słowację, Ukrainę, Rumunię i Serbię. Jej liczebność szacowana jest obecnie na około 7200 osobników.
Niedźwiedzie zasiedlają całe Karpaty, jednak zasięg reprodukcyjnych samic nie jest ciągły. Przerwy w ich występowaniu dzielą karpacką populację na trzy segmenty. Segment zachodni obejmuje większą część Słowacji, a w Polsce Tatry i Beskid Żywiecki. Największa część populacji karpackiej zasiedla główny masyw Karpat, a jej zasięg ciągnie się od regionu bieszczadzkiego (obejmującego Bieszczady Zachodnie i otaczające je tereny – w dalszej części w uproszczeniu zwany Bieszczady) i słowackich Połonin, przez Ukrainę i Rumunię po Serbię. Trzeci segment obejmuje Góry Zachodniorumuńskie. Cała karpacka populacja zaliczona została do kategorii „Vulnerable” (narażony na zagrożenie), jednak w niektórych regionach niedźwiedzie są lokalnie silnie zagrożone wyginięciem. Cała polska populacja niedźwiedzi brunatnych ma charakter transgraniczny. Te same niedźwiedzie, w zależności od tego, po której stronie granicy aktualnie się znajdują, podlegają rożnym reżimom ochronnym. Po stronie polskiej są ściśle chronione, na Słowacji jednocześnie chronione i łowne, a na Ukrainie są zwierzętami łownymi.
Niedźwiedź brunatny, który dawniej występował niemal na całym obszarze Europy, praktycznie wyginął na większości obszaru ówczesnej Polski przed końcem XVII wieku. Już na początku XX wieku istniała izolacja pomiędzy zachodnią i wschodnią subpopulacją karpacką, co znajduje odzwierciedlenie w ich obecnym zróżnicowaniu genetycznym. W Polsce, po II wojnie światowej, niedźwiedzie występowały tylko w Tatrach i Bieszczadach, a ich liczbę szacowano na 10–14. Od tego czasu ich populacja zaczęła się powoli odradzać. Zgodnie z ostatnim raportem o stanie ochrony niedźwiedzia brunatnego w Polsce sporządzonym dla Komisji Europejskiej liczebność tego gatunku w polskich Karpatach oszacowano na 95 osobników w 2007 roku. Najliczniejszą populację wykazano w Bieszczadach (66 osobników), następnie w Tatrach (12–15 osobników). W pozostałych ostojach liczebność wahała się od 2 do 5 osobników. Szacunki te oparto na corocznych badaniach ankietowych jednostek administracyjnych Lasów Państwowych i parków narodowych położonych na obszarze występowania niedźwiedzi.
Według ostatniego raportu dla Komisji Europejskiej zasięg populacji niedźwiedzi brunatnych w Polsce nie zmienił się znacząco. Szacuje się, że obecny zasięg niedźwiedzi brunatnych w Polsce to około 5400 km2, podczas gdy „właściwy zasięg referencyjny” (favourable reference range) to około 9800 km2.
Stałe występowanie niedźwiedzi jest wyraźnie nieciągłe. Wyróżnić można dwa główne obszary reprodukcji – w Tatrach (segment zachodni) i w Bieszczadach (segment wschodni). Trzeci obszar stałego występowania niedźwiedzi i okazjonalnej reprodukcji znajduje się w Beskidzie Żywieckim. W innych częściach polskich Karpat, zwłaszcza na obszarze pomiędzy Tatrami a Bieszczadami, niedźwiedzie obserwowane są raczej okazjonalnie, a w niektórych regionach w ostatnich dwóch latach nie były w ogóle notowane. Niedźwiedzie z Tatr i Beskidu Żywieckiego są częścią zachodniego segmentu populacji karpackiej, a te z regionu bieszczadzkiego należą do segmentu wschodniego. Łączność pomiędzy tymi segmentami jest bardzo ograniczona, nie tylko po stronie polskiej, ale także na Słowacji. Chociaż siedliska na obszarze łączącym Tatry i region bieszczadzki wydają się być odpowiednie dla niedźwiedzi, zwierzęta te nie osiedlają się tu na stałe. Problem ten wymaga dalszych badań. Migrujące osobniki bywają czasem obserwowane z dala od stałych obszarów występowania, w wyjątkowych sytuacjach nawet w północno-wschodniej Polsce.
Fot. Nuria Selva ©
Ryc 1. Obserwacje niedźwiedzi brunatnych w polskiej części Karpat w latach 2009-2011 w granicach parków narodowych i nadleśnictw (rycina na podstawie opracowania "Program ochrony niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos w Polsce - Plan ochrony warunkujący utrzymanie naturalnej populacji niedźwiedzia i jego siedlisk" Nuria Selva, Tomasz Zwijacz-Kozica, Agnieszka Sergiel, Agnieszka Olszańska, Filip Zięba, SGGW Warszawa, 2011, 1-92).